Տիգրան Պասկևիչյան

ՆԱՀԱՆՋ

ինքնակենսագրական մանրամասներ

ՀԱՄԱԶԳԱՅԻՆ ՇԱՐԺՈՒՄ

Շարժման օրերն էին։ Հրապարակում՝ հոծ բազմություն։ Մի մարդ մոտեցավ ու շշուկով ասաց. «Էս սաղ-բոլորս ախպերներ ենք, չէ՞»։ Հա՝ հաստատեցի։ Դե ուրեմն, ախպերավարի մի ռուբլի տուր։ Տվեցի։ Գնաց։ Մյուս օրը նորից հայտնվեց. «Էս սաղ-բոլորս ախպերներ ենք, չէ՞»։ Բան չի փոխվել՝ ասացի։ Իմ ուզածն էլ չի փոխվել՝ աչքով արեց։ Մի ռուբլին տվեցի, գնաց։ Մյուս օրը կրկին եկավ։ Ասացի՝ ռուբլիանոց չունեմ։ Քանիսնոց ունե՞ս՝ հարցրեց։ Հինգանոց։ Տուր՝ ասաց, մեկ ա էս ղալմաղալը հինգ օրից շուտ չի պրծնելու։

ՏԱՐԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆ

Հայրս մի ընկեր ուներ, անունը՝ Սենեքերիմ։ Գերեզմանի քար սարքող էր։ Գալիս էր մեր տուն, ուտում-խմում էին։ «Էդո, քո գործը շատ լավ ա, է՜, մատոռը փչանում ա, բերում են, խարաբ մասերը փոխում ես, խոդ ես տալիս, ճամփու դնում։ Իմը շատ զոռ ա. գալիս են թե բա՝ քարին նարդի ծեծի, բայց որ հասկացվի`հերս ա կրել։ Մեկ էլ գալիս են, թե մեր ընկերոջ համար մի հատ «Վելթմեստեռ» ակարձյոն խփի, որ «Ով սիրուն, սիրուն»-ը նայողի ականջն ընկնի։ Մեկ էլ թե՝ կարա՞նք մամային լվացք անելուց նկարենք. խեղճ կնիկը սաղ կյանքը տանջվեց»։ Հերս ասում էր. «Հա, իմ գործը հեշտ ա, բայց քոնն ուրախ ա, Սենո ջան»։

ՀԱՄԼԵՏ

Մի անգամ Կոմայգում մի մարդ մոտեցավ։ Ասաց՝ եթե դու հիմա ինձ չլսես, հենց ըստեղ ինքնասպան կըլնեմ։ Նստեցինք նստարանին, սկսեց կյանքը պատմել՝ ամենասկզբից։ Զազրելի սյուժեների շարան էր, որը չեմ էլ ուզում վերաշարադրել։ Լսեցի մինչեւ վերջ ու համենայնդեպս խորհուրդ տվեցի ինքնասպան չլինել։ Էէ՜հ,-տրտնջաց,- ում պատմում եմ, նույնն են ասում։

ՉՈՐՐՈՐԴ ԻՇԽԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

Զինվորական ծառայությունս նոր էր սկսվել։ Ժամապահ էի։ Պոստ ուղարկելուց առաջ զգոնությունը սրելու համար ինչ ասես պատմում էին՝ ով ում սպանեց, ով ոնց սրախողխող եղավ։ Առաջին երկու ժամը՝ դեռ լույս էր, հանգիստ անցավ։ Երկրորդ հերթափոխին արդեն մթնել էր։ Զենքն ուսիս քայլում էի, դիմացս մեկը կուզեկուզ անցնում էր։ Հետ էի դառնում, կուզեկուզ հետ էր գալիս։ Օրենքով պետք է ասեի. «Стой, стрелять буду»։ Վախենում էի. չկանգներ, հո չէի՞ կրակելու։ Այդպես՝ ես առաջ, ինքը հետս, ես հետ, ինքը նորից հետս։ Մի կերպ անցավ երկու ժամը։ Լուսաբացի հերթափոխին փշալարից այն կողմ մի թերթ տեսա. քամու հետ բարձրանում էր, կոլոլվում, գնում առաջ, հետո նույնկերպ՝ հետ։

ՀՈԳԵՒՈՐ ՍՆՈՒՆԴ

Ֆիզկուլտուրայի դասատու ունեինք։ Մինչեւ մեր դպրոցում գործի անցնելը մանկական գաղութում հսկիչ-դաստիարակ էր եղել։ Ասում էին՝ հեռացվել էր առանձնահատուկ դաժանության համար։ Մարմնակրթության հայեցակարգ չուներ։ Գնդակը բերում-գցում էր. «Առեք, բալեբոլ խաղացեք»։ Մենք խաղում էինք, ինքը նստած տետրակի մեջ ինչ-որ բան էր գրում։ Մի օր տղերքից մեկը հարցրեց, «Ընկեր Պ…յան, ի՞նչ եք գրում»։ Ոտանավոր։ Բալեբոլի մասի՞ն։ Չէ, հայրենիքի։ Կկարդա՞ք, լսենք։ Հա, ինչի չէ. «Իմ հայրենիք, դու մի հատիկ // լեռներդ սեգ, սարերդ հին // սիրում եմ քեզ սիրով մոտիկ // դու հարատեւ իմ հայրենիք»։ Շաաա՜տ լավն ա՝ միաբերան ստեցինք։ -Էս հլը ինչ ա ո՜ր,-ոգեւորվեց,- մի չամադան ոտանավոր ունեի, պադվալային սենյակում վարձով էի ապրում, մկները սաղ կերան։

ԲԱՆՎՈՐԻ ԱՐՁԱՆ

Գործարանի թերթում էի աշխատում։ Խմբագիրը հանձնարարեց գրել առաջավոր բանվոր Ս.Կ.-ի դիմանկարը։ Հանդիպեցի, ասացի՝ հոդված եմ գրում, պետք է խոսենք։ Ասաց՝ ի՞նչ խոսենք։ Մտածեցի՝ իրոք, ի՞նչ պիտի խոսենք։ Առաջարկեցի պատմել անցած աշխատանքային ուղու մասին։ Քթի տակ խնդմնդաց՝ ի՞նչ ուղի։ Մտածեցի՝ իրոք, ի՞նչ ուղի։ Հարցրի՝ դե, ո՞նց եկաք գործարան, ինչպե՞ս արեցիք առաջին քայլերը։ Զահլա չունեմ,- ասաց,- գնա, մի բան մոգոնի, գրի։ Եկա, մոգոնեցի, գրեցի։ Խմբագիրը կարդաց, հիացավ. «Կերպար բացահայտելու մեծ ձիրք ունես»։ Ս.Կ.-ին էլ էր դուր եկել։ Մի օր տեսավ, ասաց. «Տնեցիքս մինչեւ հիմա զարմացած են»։

ԱՆԴՈՒՆԴԻ ԵԶՐԻՆ

Երբ փոքր էի, ամառները հաճախ էի լինում Աշտարակում՝ տատիս մոտ։ Երկուսով գնում էինք Սաղմոսավանք։ Ապարանի ավտոբուսով բարձրանում էինք Արտաշավան ու գյուղի նեղլիկ փողոցներով հասնում եկեղեցի։ Տատս հետը մոմեր էր վերցնում եւ, մոտենալով եկեղեցու դռանն՝ ասում. «Մեռնեմ սրբի ոտներին»։ Ոչ սուրբ էի տեսնում, ոչ էլ ոտք. չէի հասկանում՝ ինչի մասին է խոսքը։ Ներս էինք մտնում։ Վառում էր մոմերը։ Կանգնում, պապանձված նայում էր գմբեթին։ Արդեն դրսում ասում էր՝ մի աղոթք էլ չսովորեցինք, թե Աստծուն մի բան ասեինք։ Ի՞նչ պիտի ասեիր որ՝ հարցնում էի։ Տատն, իբր չի լսել, քայլում էր դեպի ձորի պռունկն, ու երկուսով երկար նայում էինք անդունդին։ Եւ անպայման քաշում էր թեւիցս, որ հանկարծ ցած չգլորվեմ։

ՊՈԵԶԻԱՅԻ ԵՐԵԿՈ

Գավառական մի քաղաք երկու օրով գործուղում էի գնացել։ Երեկոյան տեղի շրջանային թերթի խմբագիրը հրավիրեց ճաշի։ Նպատակը ոչ թե մայրաքաղաքացի գործընկերոջ հետ մտերմանալն էր, այլ սեփական բանաստեղծություններն անծանոթ մեկի համար կարդալը։ Անսպառ համբերությամբ լսեցի մոտ երկու տասնյակ ոտանավոր։ Հեղինակն ամեն նոր գործը սկսում էր «ուրեմն ասում ա» բառերով եւ վերջացնում՝ «սա էլ էսպես»-ով։ Կտտանքից պրծում չկար։ Դառնալով սեղանակիցներից մեկին, որը թերթի պատասխանատու քարտուղարն էր, հարցրի. «Իսկ դուք բանաստեղծություն չե՞ք գրում»։ Չէ, բայց ես էլ պակաս կարեւոր գործով չեմ զբաղված։ Ի՞նչ գործով։ Հաշվարկներ եմ անում։ Ի՞նչ հաշվարկներ։ Օրինակ՝ հաշվել եմ, թե բոլոր չինացիներին Սեւանը լցնելու դեպքում, որքան կբարձրանա լճի մակարդակը։ Որքա՞ն։ Բացարձակ թիվը ձեզ ոչինչ չի ասի, պետք է հաշվարկման մեթոդը հասկանալ։ Դե, պարզ է, ասացի, մեկ չինացու միջին ծավալը բազմապատկում ես Չինաստանի բնակչության թվով…։ Ոչ, ոչ, ոչ, բարեկամս,- ասաց,- ձեր մոտեցումը հակագիտական է։ Բա, ո՞նց եք հաշվում՝ հարցրի։ Նախ Չինաստանի բնակչության թվից հանում եմ այդ երկրում ապրող այլ ազգերին՝ ույղուրներ են, տիբեթցիներ, մոնղոլներ եւ հազար ու մի մանր-մունր խալխ, հետո գումարում աշխարհի մյուս երկրներում ապրող չինացիների թիվն ու ստանում այն, ինչը մեզ անհրաժեշտ է։ Բա չեն խեղդվի՞,-ծիծաղեցի։ Պատմության ընթացքում, բարեկամս, շատ ազգեր են վերացել,-լուրջ պատասխանեց։

ՓԽՐՈՒՆ ՀՐԱԴԱԴԱՐ

1994-ի հունիսին առաջին անգամ Փարիզ էի գնացել։ Զբոսնում էի Ելիսեյան դաշտերում, հիանում երազային քաղաքի գեղեցկությամբ։ Մի սեւական մոտեցավ, ֆրանսերեն ինչ-որ բան ասաց։ Չհասկացա։ Ձեռքի շարժումից գլխի ընկա՝ փող էր ուզում։ Մանրադրամ տվեցի։ Մարդը շատ ուրախացավ եւ, անվարժ անգլերենի անցնելով՝ հարցրեց. «Where are you from»։ Armenia`ասացի։ «Armenia, Armenia, Armenia…»,-փորձեց մտաբերել։ Արդեն ուզում էի հեռանալ, կանչեց. «Yeah! I know there is a little war»։

ԱՆՑՈՒՄ

Մի ընկեր ունեի։ Հայրը հայտնի նկարիչ էր։ Ինքն էլ նկարչական դպրոց էր գնում։ Մի օր ասաց՝ քեզ պետք ա պորտրետ անեմ։ Գնացինք հոր արվեստանոցը։ Նստեցի՝ հնարավորինս անշարժ։ Վերջացրեց, հրավիրեց նայելու։ Նման չէր։ Ասացի՝ ես չեմ։ Զարմացավ՝ ինչի՞ հետ ես համեմատում։ Իմ հետ։ Քեզ տեսե՞լ ես։ Հայելու մեջ ամեն օր չե՞մ տեսնում։ Հայելին՝ ի՜նչ։ Ֆոտոներիս էլ նման չի։ Ֆոտոն պատճենում ա արտաքինը, իսկ ես պատկերում եմ անտեսանելին։ Ի՞նչ իմացար, որ հենց էս ա իմ անտեսանելին։ Արվեստից բան չես հասկանում՝ նեղացավ։ Ո՞նց չեմ հասկանում,-հայացքով անցա պատերից կախված նկարներով,-այ, էս կուժը կուժ ա, էս բանվորը՝ բանվոր, էս…։ Դրանք,-մեծամտաբար առարկեց,-պապայի գործերն են՝ սոցռեալիզմի տակ մնացած։